Dikur Hipokrati tha shprehjen e famshme: "Let food be your
medicine" pra : Le té jeté ushqimi ilaci juaj… Dhe Hipokrati nuk ka
gabuar…
Studime té téra tregojné gjithmoné é mé shumé lidhjet e ngushta
ndérmjet té ushqyerit jo korrekt dhe njé numri gjithnjé né rritje sémundjesh
nga mé té zakonshmet deri tek ato té komplikuarat e vdekjeprurése. Késhtu lista
mund té fillojé qé me gripin, virozat e ndryshme, infeksionet, alergjité,
sémundjet e lékurés e duke vazhduar me crregullimet hormonale, osteoporozén,
problemet e tjera me kockat, problemet dentale, aneminé, obezitetin apo
anoreksiné, sémundjet kardio-vaskulare dhe pér ta mbyllur Kanceri.
ACS (American Cancer Society) dhe AICR (American Institute for
Cancer Research) kané llogaritur se mé shumé se 30% e llojeve té tumoreve mund
té parandalohen pérmes njé diete té shéndetshme dhe aktivitetit fizik, kurse
20% e tumoreve jané té lidhura ngushté me pérdorimin e duhanit dhe alkolit. Kjo
do té thoté se nése adaptojmé njé stil jetese té shéndetshém duke béré
zgjedhjet e duhura mé shumé se 50% e tumoreve dhe vdekjeve té shkaktuara nga
tumoret mund té PARANDALOHET. A nuk éshté kjo pér ju njé arsye e mjaftueshme
pér ta revolucionuar menjéheré jetén tuaj qé nga bazat???
Megjithaté kjo e uruar "ushqyerje korrekte" nuk éshté aq e
thjeshté té béhet se sa éshté té thuhet. Né fund té fundit… kush mund té quhet
ushqyerje korrekte? Vegjetarianét dhe veganét kané shumé té drejté kur thoné se
duke konsumuar kryesisht perime dhe fruta organizmi i tyre pastrohet nga helmet
dhe pasurohet me vitamina dhe minerale. Por edhe mish-ngrénésit kané té drejté
kur thoné se proteinat jané njé nga elementét vitalé pér organizmin toné dhe
duke i eliminuar apo limituar ti e démton shéndetin ténd né vend qé ta
pérmirésosh.
Pra, ta themi troc… pér njé ushqyerje té shéndetshme na duhet pak
kohé… kohé qé té méndojmé, té kuptojmé… Trupi yné na jep sinjale té qarta té
gjitha herét qé ne hamé apo pimé dicka té gabuar. Akne qé shfaqen papritur,
dhembje koke, té pérzjerja, dhembje stomaku, probleme me jashtéqitjen, lodhje
kronike apo nervozizém i pa shpjegueshém… té gjitha kéto jané shenja qé trupi
yné po vuan pasi ne kemi ngréné dicka jo té miré pér té dhe organizmi po
mundohet e lodhet ta asimilojé. Ajo cka duhet té béjmé éshté té mésojmé té
lexojmé kéto sinjale… pra té dégjojmé trupin toné dhe té kuptojmé cfaré ai
vértet ka nevojé, cfaré i bén miré dhe cfaré e démton.
Pérséri nuk duket edhe aq e lehté.
Po ta mendosh miré, kur Hipokrati tha: Le té jeté ushqimi ilaci yné,
me siguri ai nuk e kishte fjalén pér kéto ushqimet e paketuara, té ngrira, té
konservuara e super té pérpunuara dhe as pér bimét, kafshét apo shpendét e
kultivuar nga njeriu né ményré artificiale me hormone, antibiotiké e lloj lloj
kimikatesh, por pér ushqimet e vérteta, kafshét dhe shpendét e egra té rritura
natyrshém dhe bimét e rritura nga toka e virgjer, nga uji i burimeve dhe nga
dielli. KAQ!!! VETEM KAQ!!!
Ja pra ku e gjetém njé bazé nga té nisemi pér té gjykuar ushqimin
toné. Ushqim i vértet ose jo i vértet. Kjo éshté baza.
Uné pérpiqem té evitoj né maximum supermarketet. Né vend té tyre
preferoj ti blej frutat dhe perimet tek tregu fshatar :D
Patjetér qé secili prej jush e ka njé té tillé né qytetin ku jetoni
apo jo? Kjo zgjedhje e imja mé ndihmon té jem né kontakt me ushqimin qé do té
ha, duke folur e zéné miqési me shitésit ata mé tregojné se ku dhe si éshté
prodhuar domatja apo molla qé uné po blej. Né kété ményré uné para se té blej
ushqimin blej né radhé té paré té gjithé informacionin e ploté qé mé duhet.
Té njéjtén gjé béj edhe pér mishin, vezét dhe bulmetin… i blej tek
kasapi apo bulmetorja ime e besuar, té cilét pérpara se té mé shesin ushqimin
mé tregojné se ku éshté marré e si éshté rritur vici apo pula qé uné po blej.
Gjithashtu duke evituar supermarketet (duke qené se si rezistoj dot tundimeve)
evitoj edhe até zakonin e keq qé ato kané duke reklamuar kéto gjérat e émbla
aty né fund fare afér kasés… pra edhe nése uné béhem aq e forté sa mos ti hedh
as edhe njé sy sektorit té émbélsirave né supermarket ja tek ato mé shfaqen
pérpara syve tek kasa….UFFFFFFFFFF!!!!!!!!
Meqé ra fjala te émbélsirat, ja ku gjetém edhe njé tjetér kriter pér
té gjykuar ushqimin toné: Helmi i émbél !!!!
Po, e lexuat miré… sheqeri (sidomos ai i bardhi, i rafinuar dhe i
pérpunuar) éshté helmi mé i rrezikshém por dhe mé i émbél njékohésisht. Kjo
éshté edhe arsyeja pse ne shpesh ndihemi té varur prej tij. Sa heré e themi
fjaliné: uhh c'mé hahet dicka e émbél… Duke eleminuar njéheré e pérgjithmoné
sheqerin nga dieta juaj, mé besoni...trupi juaj do té rilindé! Dhe kur them
eleminoni sheqerin besoj nuk ka nevojé té pérmend émbélsirat, biskotat,
cokollatat, karamelet, chewing gum-ét, pijet, corn flakes-at, brumérat, bukén e
bardhé (uné kam eleminuar edhe té zezén) e té tjera si kéto. Sheqeri nuk ka
"Zévendésues té shéndetshém". Té gjithé émbélsuesit komercialé pa
pérmbajtje sheqeri jané 10 fish mé té démshém pér shéndetin. Prandaj zgjedhja
mé e zgjuar né kété rast éshté qé nése vértet duhet té pérdorni sheqer pérdorni
até té papérpunuarin fare, ngjyré kafe e errét (uné pérdor muscovado) ose
mjaltin (sa mé organik aq mé miré) por mbani ménd qé edhe pse mé pak i démshém
edhe kéto qé pérmenda sheqer jané prandaj duhen pérdorur né ményré té
arsyeshme.
Né fillim té kétij postimi pérmenda proteinat si njé nga elementét
mé vitalé pér shéndetin toné. Kjo éshté shumé e vérteté, sidomos né fazén e
paré té jetés proteinat luajné njé rol té réndésishém né:
■ ndétimin
e sistemit imunitar
■ krijimin
e membranés sé qelizave té reja
■ riparimin
e qelizave té démtuara
■ transportimin
e oksigjenit dhe vlerave ushqimore ne trup
■ mbarévajtjen
e procesit té prodhimit té hormoneve dhe enzimave
Por jo té gjitha proteinat jané té shéndetshme. Burim pér proteina té mira jané ushqime si:
■ mish viçi organik i rritur né natyré
■ mishi i shpendévé dhe kafshéve té egra
■ mishi dhe vezét e pulave té rritura né natyré
■ peshku (i peshkuar jo i kultivuar)
■ prodhime deti (té peshkuara jo té kultivuara)
■ frutat e thata organike (jo ato té konfeksionuara té pjekura apo té kriposura)
■ bulmeti i marré nga kafshé té rritura né natyré
Proteina té shéndetshme:
Ka njé tjetér burim, jo vetém proteinash té mira dhe shumé vlerash
té tjera ushqyese té réndésishme pér shéndetin toné:
Kockat!!! Besoj ju té gjithé i mbani ménd gjyshet tona
qé me kockat e viçit bénin Paça apo Paçe (varet nga zona ca i thoné paça ca
paçe)??? Epo kéto gjyshet tona diç paskan ditur, nuk paskan qené edhe aq prapa
bote… (Merrni disa kocka
mundésisht gjymtyré tek kasapi, i fusni né furré dhe lérini 20min sa té marrin
njé ngjyré pak kafe, pastaj vendosini né njé tenxhere té madhe, hidhni brénda
njé karroté, njé qepé té ndaré né 4 pjesé me gjithé lékuré, dy thelpinj hudhra me
gjithé lékuré, disa degé majdanozi, disa degé kopér, 2-3 gjethe dafine, 1 luge
gjelle uthull molle, pak kripé dhe mbulojini me ujé té ftohté. Uthulla do té
béjé té mundur nxjerrjen e té gjitha mineraleve nga kockat. Vendosini né zjarr
deri sa uji té vlojé pastaj uleni intensitetin e zjarrit dhe léreni qé zjerja
té vazhdojé né zjarr shume té avashté pér 4-5 oré. Mé pas kulloheni léngun né
njé kullesé té imét dhe léreni té ftohet. Pasi té ftohet hiqni me lugé yndyrén
qé éshté ngurtesuar né sipérfaqe. Léngu i mbetur tanimé né formé xhelatinoze
éshté njé pérqéndrim i jashtzakonshém vlerash ushqyese. Merrni cdo dité 3-4
lugé gjelle nga kjo paçe e pérgatitur nga veté ju, mund ta ngrohni e ta
pérdorni si supé, ose mund ta shtoni né gatime té ndryshme si perime apo oriz.)
Njé tjetér element shumé i domosdoshém pér organizmin jané yndyrat,
por ato té mirat. Si burim yndyrash té mira zgjidhni:
■ vajin
e ullirit (jo té skuqur dhe as té zjeré)
■ ullinjt
■ avokadot
■ frutat e thata
■ farat e ndryshme (lini, luledielli, kungulli,
susami)
■ peshkun e yndyrshém (salmonin, sardelet,
merlucin, harengén etj)
■ suplementet me vaj peshku té pasura me Omega3
Burime yndyre té shéndetshme:
Dhe ja ku u erdhi radha fibrave ushqimore, aq té
mira dhe té réndésishme pér ne. Zgjidhni fibrat qé vijné nga perimet mé sé
shumti, sidomos perimét e quajtura gjethe-jeshilé si lakra, spinaqi, sallata,
rukola. Gjithashtu mos harroni perimet e pasura me antioksidanté si lulelakra
apo brokoli, dhe ato té pasura me karotenoid si karrotat, rrepat dhe domatet.
Njé tjetér burim fibrash jané edhe drithérat… por
pér to ka shumé diskutime. Uné personalisht i kam hequr nga menuja ime dhe
ndihem shumé miré.
Egzistojné disa ushqime, ato té quajtura superushqime, qé jané
shuméfish mé té vlefshme pér organizmin toné se sa té tjerét. Ja ku keni njé
listé me superushqime:
Boronicat
Superfuqia e boronicave qéndron né ngjyrén e tyre. Ngjyra e tyre blu
e thellé vjen si pasojé e pérmbajtjes sé larté té flavonoideve. Kjo komponente
mbron qelizat e trurit dhe neuronet nga efektet e démshme té oksidimit dhe nga
inflamacioni.
Sardelet
Sardelet pérmajné né cdo gram té tyré po té njéjtén sasi yndyrash té
shéndetshme Omega 3 sa edhe salmoni, pér mé tepér ato jané ekologjike, pra
konsumimi i shpeshté i tyre nuk e démton ekosistemin. Jané jo té shtrenjta dhe
té pérballueshme nga cdo shtresé sociale. Jané té pasura me proteina super té
shéndetshme dhe si vleré e shtuar, nése
i konsumoni pa ua hequr shtyllén kurrizore, merrni edhe njé dozé té miré
kalciumi.
Spinaqi
Spinaqi éshté i pasur me antioksidanté, vitaminé C, beta-karoten dhe
elementé té tjeré si luteina dhe zeaxanthina, njé dyshe qé vepron né mbrojtjen
e syve tuaj nga dielli dhe né mbrojtjen kundér degjenerimit molekular. Njé
racion spinaq i freskét té furnizon me dyfishin e sasisé sé nevojshme ditore te
vitaminés K e cila luan njé rol aq té réndésishém né shéndetin kardiovaskular
dhe né shéndetin e kockave tuaja. Pér mos té harruar qé spinaqi éshté burimi
kryesor vegjetarian i hekurit, njé tjetér element i réndésishém qé mes té
tjerave forcon flokét dhe thonjté tuaj.
Féstéku
Njé nga frutat e thata qé pérvec se e pasur me proteina, fibra té
tretshme dhe omega3, éshté edhe njé burim i fitosteroleve qé éshté vértetuar se
ndihmon me uljen e LDL (apo kolesterolit té démshem né organizém). Féstéku
gjithashtu éshté edhe fruti i thaté i pérzgjedhur né rastet kur doni té
humbisni né peshé. 15 fésték mund té shérbejné si njé pérmirésues i theksuar i
shijes sé vaktit tuaj dietik dhe do ti shtojné atij vetém 50cal.
Cokollata e
zezé
Besojeni ose jo, cokollata e zgjedhur me zgjuarsi, éshté njé nga
ushqimet mé té shéndetshme qé egzistojné. Nése merrni 30g né dité cokollaté té
zezé (min 70% kakao), organike, té pa sheqerosur dhe pa konservanté, jo vetém
qé ajo do té stabilizojé presionin e gjakut, do t'ju furnizojé mé antioksidanté
dhe do té pérmirsojé shéndetin né pérgjithsi, por do t'ju pérmirsojé edhe
humorin. Sekreti éshté té mbani nén kontroll porcionet ditore, pasi 30g
cokollate jane 150cal.
Speci i kuq
Speci i kuq pérmban dyfishin e sasisé sé vitaminés C qé pérmban njé
portokall. Pérmban beta-karoten dhe likopen qé ulin rrezikun e sémundjeve té
syve si psh: katarakti dhe pérmban gjithashtu antioksidanté té fuqishém qé
ndihmojné organizmin té pastrohet nga radikalét e liré dhe ndihmon té mbani
enét e gjakut dhe lékurén tuaj té forté dhe té shéndetshme.
Fasulet
Burim i shkélqyer proteinash dhe fibrash bimore, dy elementé kéta qé
ju béjné té ndiheni té ngopur dhe té kénaqur, stabilizojné rritjen e sasisé sé
sheqerit né gjak qé ndodh zakonisht pas vakteve dhe ju ndihmon késhtu té
ndiheni té kénaqur. Dy elementé té tjeré té réndésishém qé mund ti gjejmé te
fasulet né sasi té konsiderueshme jané magnezi dhe potasi, té dy nutrienté té
vlefshém pér shéndetin kardiovaskular.
E bardha e
vezés
E bardha e vezés éshté burim i shkélqyér i pa yndyrshém proteinash
té njé cilésie té larté. Proteina té cilat ndihmojné kockat, flokét dhe thonjté
té qéndrojné té forté dhe pér mé tepér ju béjné té ndihéni té ngopur dhe té
ushqyer pér njé kohé té gjaté me shumé pak kalori. Njé omleté me té bardha
vezésh dhe gjethe spinaqi do té ishte méngjesi ideal pér shéndetin tuaj.
Térshéra
Njé zévendésuese e shkélqyer e drithrave té tjera té démshme,
térshéra éshté po njésoj e pasur né fibra ushqimore por ju ndihmon né uljen e
kolesterolit dhe mbajtjen nén kontroll té sasisé sé sheqerit né gjak.
Kungulli
Kungulli éshté njé burim shumé i miré beta-caroteni dhe potasi.
Beta-karoteni éshté antioksidanti qé ju ndihmon kundra plakjes sé qelizave dhe
potasi éshté minerali qé ndihmon uljen e presionit té gjakut dhe shéndetin e
kockave. Kjo dyshe elementésh mendohet té jeté dyshja fituese kundra artritit.
Avokado
Dhe sé fundmi por jo e fundit Avokado. Diku kam lexuar se e kané
quajtur avokatin e trupit toné. Jam plotésisht dakord. Avokadot pérmbajné 18
amino acidet esenciale té nevojshme pér krijimin e proteinave, pérmbajné fibra
vegjetale té réndésishme pér sistemin toné tretés, pérmbajné njé sasi té
konsiderueshme yndyre té shéndetshme, pérmbajné njé sasi té konsiderueshme
karotenoide si alfa apo beta karoten, lutein etj, pérmbajné agjenté anti
inflamator dhe shumé vitamina. Mjafton njé feté e hollé avokado né dité dhe
organizmi juaj do té fillojé té rinohet.
Mund té zgjatem e té flas me mijra e mijra rreshta pér kété argument
kaq té diskutuar sic éshté ushqyerja, por po ndalem kétu pér momentin duke e
mbyllur me disa késhilla praktike shumé té vlefshme:
Kurré mos hani vaj té skuquar
apo té zjeré. Cdo vaj (edhe ai i ullirit) né kontakt me té nxehtin
oksidohet, pra kthehet né helm pér organizmin toné. Konsumoni lirisht
vajin e ullirit ne sallata te ftohta ose shtojani gjellés me perime pasi
té keté mbaruar zjerjen dhe té jeté duke u ftohur. Né kété ményré ju do té
merrni nga vaji i ullirit té gjitha vlerat e tij té pa démtuara.
Pastrohuni cdo javé duke
caktuar njé dité té javés si dita juaj e gjelbér. Kjo do té thoté qé njé
dité né javé té hani vetém perime jeshile si sallata, spinaqi, lakra,
rukola, brokoli, spec jeshil, selino, majdanoz etj… te gjalla ose té
gatuara né avull, si dhe té konsumoni lengun e tyre, pra né njé shtrydhse
frutash né vend té frutave té hidhni té gjitha perimet jeshile qe
deshironi dhe té pérgatisni késhtu léngun tuaj e ta pini gjaté dités
(mesatarisht 3 gota né dité). Duhet té béni kujdes pasi kjo dité nuk duhet
té keté asnjé konsumim tjéter, as drithéra, as fruta, as mish, as peshk,
as vaj dhe as kripé. Vetém ujé, perime dhe léng perimesh. E di qé éshté jo
e lehté por kjo metodé pastrimi ju sjell aq shumé benefite sa nuk e
imagjinoni dot.
Hani méngjes. Ky éshté nderi
mé i madh qé mund ti béni shéndetit tuaj. Méngjesi duhet konsumuar si
vakti mé i réndésishém i dités, duhet ngréné ulur né tavoliné dhe nuk
duhet té mungojé asgje. Duhet té pérmbajé patjetér proteina the fibra nga
burime té shéndetshme dhe pse jo njé caj mé shijen tuaj té preferuar aroma
e té cilit ju bén té ndiheni miré dhe té relaksuar. (Méngjesi im ideal?
Omleté me té bardhé veze + spinaq + gjoks pule i zjeré qé né darke dhe njé
filxhan caj mali me kanellé dhe mjalt)
Pérdorni kombinimet e zgjuara
té ushqimeve si psh: salmon me rukola, domate me avokado, térshéré me léng
portokalli, brokoli me gjoks pule, boronica me rrush, cokollaté e zezé me
mollé té pa qéruara, limon me lakér jeshile, mish i kuq me rozmariné,
peshk me hudhra, bajame me kos etj etj si kéto ushqime té cilat né
kombinim me njéra tjetrén kané njé efekt pastrues dhe ushqyes pér
organizmin shumé heré mé té larté se sa konsumimi i tyre vec e vec.
Kombinimi mé i keq qé mund té béni éshté karbohidrate me proteina, psh:
makarona me mish. Kéto dy elementé kané procese tretjeje shumé té ndryshém
nga njéri tjetri prandaj konsumimi i tyre njékohésisht e sforcon
organizmin té kryejé dy puné té ndryshme njékohésisht. Si rezultat i kétij
sforcimi tretja béhét keq, béhet ngadalé ose lihet pérgjysmé, cka sjell
pasoja té pariparueshme pér sistemin toné tretés.
Frutat nuk duhen konsumuar
bashké me vaktin. Zakoni qé ne kemi né pérgjithsi i ngrénies sé frutave
pas vaktit éshté shumé i gabuar. E mira éshté qé frutat té konsumohen si
vakt mé vehte, vakt ndérmjet vakteve, pra né paradite ose pér zemér,
minimumi 2 oré larg vaktit paraardhes dhe atij pasardhés.